Dịch thuật là gì? Các yếu tố cần quan tâm về dịch thuật

Hiện nay Dịch thuật không còn là khái niệm xa lạ với tất cả chúng ta. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu chính xác dịch thuật là gì cũng như các kiến thức xung quanh công việc này. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về dịch thuật và những yếu tố liên quan đến dịch thuật. 

Dịch thuật là gì?

“Dịch” có nghĩa là “giải thích”, “giải nghĩa”; “thuật” có nghĩa là “kỹ thuật”, “học thuật”, “phương pháp”. Vậy “Dịch thuật” có nghĩa là “phương pháp giải nghĩa” từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Hiểu đơn giản dịch thuật là một hoạt động chuyển đổi ngôn ngữ từ ngôn ngữ gốc sang một một ngôn ngữ khác mà vẫn đảm bảo nội dung chuẩn xác. 

Đây là công việc liên quan đến ngôn ngữ, giúp con người giao tiếp với nhau hiệu quả hơn. Dịch thuật đóng vai trò quan trọng trong mọi thời đại, đặc biệt trong xu thế toàn cầu hóa.

Dịch thuật có những công việc gì?

Để hiểu rõ hơn dịch thuật là gì thì chúng ta cần nắm được các công việc chính của dịch thuật. Dịch thuật được biết đến với hai hình thức gồm dịch viết (biên dịch) và dịch nói (phiên dịch).

Biên dịch

Biên dịch hay còn được gọi là dịch viết, là hoạt động chuyển đổi ngôn ngữ thông qua văn bản dạng viết. Hoạt động này chủ yếu là dịch thuật ngôn ngữ trên tất cả các loại văn bản, tài liệu, giấy tờ.

Ngoài ra, biên dịch còn bao gồm các công việc có tính chất đặc biệt hơn như:

• Bản địa hóa: quá trình dịch thuật ngôn ngữ của những sản phẩm đặc biệt hơn như game, website, ứng dụng, phần mềm,… Mục đích là để những sản phẩm này có thể sử dụng ở những quốc gia khác.
• Dịch thuật Media: là quá trình dịch thuật các sản phẩm truyền thông từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Hoạt động này khá đa dạng bao gồm Dịch và thu âm, dịch và lồng tiếng phim, chèn phụ đề, thuyết minh phim, dịch thuật kịch bản, biên dịch video/clip/phim, chép dịch audio/video,…

Phiên dịch (thông dịch)

Phiên dịch là hoạt động diễn đạt bằng lời nói từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác trong thời gian ngay sau đó, mà không làm mất ý nghĩa gốc ban đầu. Phiên dịch viên không cần sự trợ giúp của từ điển, phần mềm hay bất kì tài liệu tham khảo nào. Nguồn lực duy nhất của phiên dịch viên là kiến thức ngôn ngữ, kinh nghiệm và tư duy phản xạ nhanh.

Các phương pháp dịch thuật

Các phương pháp dịch thuật bao gồm:

Phương pháp dịch thuật đối với văn bản, tài liệu

Để dịch thuật chuẩn xác đòi hỏi người dịch ngoài khả năng ngôn ngữ còn cần phải biết cách áp dụng những phương pháp dịch thuật hiệu quả. Sau đây sẽ là một số phương pháp dịch thuật phổ biến hiện nay:

• Phương pháp dịch đúng nghĩa hay còn gọi là dịch trực tiếp. Đây là phương pháp dịch thuật nhằm giữ hình thức ngôn ngữ nguyên bản và diễn đạt chính xác các ý tưởng gốc thông qua lối hành văn rõ ràng, mạch lạc, phù hợp với văn phạm của ngôn ngữ dịch. Để có được một bản dịch hoàn hảo, người dịch thuật ứng dụng phương pháp này là chuẩn xác nhất.
• Dịch ý: Là cách dịch thuật đối chiếu vi phạm tôn chỉ của phiên dịch. Với dịch ý, người dịch chỉ cần diễn đạt được ý tưởng ban đầu mà không phải tái hiện nguyên bản bằng một ngôn ngữ khác. Trong các bản dịch ý, người dịch có thể thay đổi những cấu trúc ràng buộc của văn bản gốc. Do đó độ dài ngắn của bản dịch có thể khác hơn so với văn bản gốc.
• Dịch ngược: Là việc chuyển dịch ngôn ngữ từ tiếng mẹ đẻ của người dịch sang tiếng nước ngoài. Mục đích của việc dịch ngược là để đảm bảo độ chính xác của bản dịch bạn sẽ sử dụng. Bản dịch sẽ đạt hiệu quả cao hơn nếu người dịch thực hiện tốt phương pháp này.
• Dịch xuôi: Là việc chuyển dịch ngôn ngữ từ tiếng nước ngoài sang tiếng mẹ đẻ của người dịch. Dịch xuôi dựa theo nghĩa của từ, trật tự từ và mạch suy nghĩ.
• Dịch dựa trên ngữ pháp: Là phương pháp dịch căn cứ vào cấu trúc ngữ  pháp của câu. Phương pháp này yêu cầu người dịch phải nắm vững cấu trúc và xác định được các thành tố của một câu.
• Dịch từng chữ: Là phương pháp chuyển đổi ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ dịch bằng cách dịch tuần tự: dịch từ sang từ, vế sang vế và câu sang câu. Phương pháp dịch này hay được dùng khi tìm thấy sự tương đồng về mặt cấu trúc câu giữa 2 ngôn ngữ.
• Dịch nguyên văn: Cấu trúc ngữ pháp của ngôn ngữ gốc sẽ được chuyển sang cấu trúc gần nhất của ngôn ngữ dịch. Những từ vựng được dịch theo nghĩa thông thường nhất và tách rời ngữ cảnh nhưng vẫn bám sát nghĩa đen.

Có thể bạn quan tâm:

• Hiểu về biên dịch – Bài viết: Biên dịch là gì? Nghề chăm chút sự chuẩn xác trong từng câu chữ
• Biên dịch viên là gì? – Bài viết: Tìm hiểu về Biên dịch viên | Biên dịch viên làm những công việc gì?

Các loại hình phiên dịch

Phiên dịch có nhiều loại hình khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh tình huống. Dưới đây là 5 loại hình phiên dịch chính:

• Phiên dịch song song: Là quá trình dịch ngôn ngữ người đang nói và nói lại bằng ngôn ngữ đích ngay sau đó 5-10 giây. Loại hình phiên dịch này thường được sử dụng cho các cuộc họp lớn, hội nghị hoặc triển lãm thương mại.
• Dịch đuổi/dịch nối tiếp: Trong quá trình phiên dịch nối tiếp, người nói sẽ dừng lại sau khoảng 1-5 phút và sau đó phiên dịch viên sẽ bước vào để chuyển những gì đã nói sang ngôn ngữ đích. Loại hình phiên dịch này có thể được sử dụng cho các cuộc họp kinh doanh quy mô nhỏ hoặc tại tòa án với tư cách nhân chứng. Đây là kiểu phiên dịch qua lại, xen kẽ của nhiều ngôn ngữ thay phiên nhau được nói và được thông dịch.
• Phiên dịch tháp tùng: Thông dịch viên hộ tống có thể hoạt động như một trợ lý, hỗ trợ khách hàng phiên dịch trong suốt chuyến công tác của họ.
• Phiên dịch thầm: Phiên dịch thầm tương tự như dịch song song nhưng thông dịch viên không sử dụng tai nghe hoặc micrô, mà thông dịch viên ngồi bên cạnh người yêu cầu phiên dịch và thì thầm vào tai hoặc nói nhẹ nhàng đủ để nghe thấy. Loại hình phiên dịch này thường được sử dụng cho một cuộc họp kinh doanh mà chỉ một người yêu cầu phiên dịch, hoặc trong phòng xử án yêu cầu người phiên dịch ngồi ở phía sau để dịch cho họ hiểu nội dung đang được nói đến.
• Phiên dịch từ xa: Hình thức phiên dịch này được thực hiện trong một cuộc hẹn mà phiên dịch viên không gặp trực tiếp cả hai bên mà thực hiện thông dịch qua điện thoại. Những người tham gia cuộc gọi sẽ chỉ nghe thấy giọng nói của phiên dịch viên. Phiên dịch qua điện thoại có thể được thực hiện ở cả 2 hình thức song song và nối tiếp.

Có thể bạn quan tâm:

• Hiểu về phiên dịch – Bài viết: Phiên dịch là gì? Hiểu đúng về các hình thức phiên dịch
• Biên dịch và phiên dịch khác nhau ở điểm nào? Cùng tìm hiểu chi tiết

Những khó khăn khi dịch thuật là gì?

Những khó khăn khi dịch thuật bao gồm:

• Không nắm rõ từ vựng

Mỗi ngôn ngữ đều có lượng từ vựng khổng lồ. Nếu bạn không có kho từ vựng tốt, bạn sẽ gặp lúng túng cũng như tốn nhiều thời gian cho quá trình chuyển ngữ.

• Không am hiểu thuật ngữ chuyên ngành

Mỗi ngành nghề đều có bộ từ vựng chuyên ngành riêng. Nếu bạn chỉ am hiểu ngôn ngữ chứ không có kiến thức về lĩnh vực đang dịch, bạn sẽ mất thời gian tra cứu, thậm chí có thể dịch không chính xác dẫn đến những sai lầm đáng tiếc.

• Từ đa nghĩa

Trong một số ngôn ngữ như tiếng Việt, có rất nhiều từ đồng âm khác nghĩa khiến người dịch lúng túng.

• Cấu trúc ngôn ngữ

Các ngôn ngữ có cấu trúc khác nhau: Ví dụ: ở tiếng Anh, tính từ đặt trước danh từ nhưng trong tiếp Pháp, tính từ đứng sau danh từ.

• Rào cản văn hóa

Đây là thách thức lớn khi dịch thuật. Nếu bạn không am hiểu văn hóa địa phương, bản dịch của bạn có thể không phù hợp, thậm chí gây khó chịu, hiểu lầm cho người đọc.

• Văn phong đa dạng tùy loại tài liệu

Tùy vào thể loại cần dịch: văn bản, tài liệu, hồ sơ, truyện, sách,… sẽ có cách diễn đạt phù hợp. Người dịch cần khéo léo sử dụng sao cho bản dịch mượt mà, tự nhiên nhưng vẫn đảm bảo độ chính xác.

• Sự giới hạn thời gian

Bạn sẽ tốn nhiều thời gian hoàn thành nếu không nắm rõ ngôn ngữ cũng như kỹ năng dịch.

Xem thêm:

• Những phần mềm dịch thuật chuyên nghiệp – Bài viết: 15+ phần mềm dịch thuật chuyên nghiệp, chuẩn xác và thông dụng nhất
• Phần mềm dịch hình ảnh – Bài viết: TOP phần mềm dịch bằng hình ảnh #Nhanh & #Chuẩn xác nhất
• Những kỹ năng dịch thuật – Bài viết: 5+ kỹ năng dịch thuật #Cần Có của một người làm nghề biên phiên dịch

Yêu cầu về chuyên môn với công việc dịch thuật

Những yêu cầu về chuyên môn với công việc dịch thuật bao gồm:

• Tốt nghiệp đại học ngoại ngữ hoặc các chuyên ngành liên quan

Đây là điều kiện tiên quyết để người dịch có nền tảng cơ bản, phục vụ cho công việc dịch thuật của mình. 

• Am hiểu ngôn ngữ

Người dịch cần hiểu rõ ngữ pháp, cấu trúc, cách dùng từ của từng loại ngôn ngữ để có sự chuyển ngữ chính xác, phù hợp với người đọc.

• Có lượng từ vựng tốt

Từ vựng là một trong những yếu tố quan trọng mà bắt buộc mỗi người làm trong ngành dịch thuật cần có bởi khi có lượng từ vựng tốt, người dịch sẽ có thể chuyển ngữ chính xác mà không cần tốn quá nhiều thời gian để tra cứu.

• Am hiểu thuật ngữ chuyên ngành

Mỗi lĩnh vực có bộ từ vựng chuyên ngành riêng, việc nắm vững thuật ngữ cũng như có kiến thức chuyên ngành sẽ giúp người dịch dễ dàng hình dung, chuyển ngữ chính xác, mượt mà, đúng chuyên môn. 

• Kỹ năng tra cứu

Trong quá trình dịch thuật, người dịch có thể sẽ gặp những từ vựng chưa rõ hoặc kiến thức chuyên môn chưa nắm chắc. Lúc này, nếu có kỹ năng tra cứu tốt, người dịch sẽ tiết kiệm thời gian dịch thuật mà vẫn cho ra bản dịch chính xác.

• Kỹ năng nghe, nói, truyền tải thông điệp tốt

Đây là yêu cầu đối với một phiên dịch viên bởi dịch nói cần thời gian chuyển ngữ gần như tức thì. Vì vậy, người dịch cần có kỹ năng nghe tốt, phản xạ nhanh, ứng biến giỏi.

Các yếu tố cần quan tâm về dịch thuật

Ngoài câu hỏi dịch thuật là gì, các yếu tố cần quan tâm về dịch thuật cũng là nội dung được nhiều người tìm kiếm. Để có được một bản dịch hoàn hảo thì cần có sự kết hợp hài hòa giữa nhiều yếu tố khác nhau. Trong đó, mỗi yếu tố đều đóng góp một phần quan trọng giúp bạn nâng cao khả năng dịch thuật của mình.

Văn hóa bản địa

Văn hóa bản địa chính là các bản sắc văn hóa của một cộng đồng, dân tộc trong một khu vực nhất định. Để dịch thuật chuẩn xác, đúng chuẩn văn phong của người bản địa thì người dịch chắc chắn phải quan tâm đến văn hóa bản địa. Chỉ khi hiểu văn hóa bản địa thì bạn mới có thể dịch thuật chuẩn nhất so với bản gốc.

Lĩnh vực dịch

Hiện nay, hầu hết tất cả các lĩnh vực đều cần đến quá trình dịch thuật, chuyển đổi ngôn ngữ từ thương mại, kinh tế cho đến văn hóa, giáo dục cho hay nhiều lĩnh vực chuyên ngành khác. Do đó, muốn dịch thuật chất lượng thì người dịch cần phải tìm hiểu lĩnh vực cần dịch, nắm được kiến thức cơ bản của lĩnh vực đó thì mới đảm bảo độ chuẩn xác của bản dịch.

Đặc trưng ngôn ngữ

Trên thế giới hiện có rất nhiều ngôn ngữ, có ngôn ngữ khó, ngôn ngữ dễ, ngôn ngữ phổ biến và ngôn ngữ ít phổ biến. Mỗi loại ngôn ngữ sẽ có văn phạm riêng và phong cách diễn đạt tương ứng. Do đó, người dịch cần phải có một vốn cấu trúc ngữ pháp và từ vựng đa dạng, phong phú trong cả ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích để có thể dịch thuật chuẩn xác nhất. 

Sự trợ giúp của công nghệ

Chúng ta không thể phủ nhận tác động của công nghệ trọng mọi lĩnh vực hiện nay. Và lĩnh vực dịch thuật cũng không ngoại lệ. Các phần mềm hỗ trợ dịch thuật giúp người dịch có thể dịch thuật nhanh chóng và chính xác hơn. Hơn nữa sự trợ giúp của công nghệ giúp người dễ dàng quản lý công việc tốt hơn.

Tâm lý người nói

Đây là yếu tố mà phiên dịch viên cần quan tâm. Trong quá trình phiên dịch, người dịch không chỉ cần hiểu được ngôn ngữ cần truyền đạt mà cần phải nắm được tâm lý người nói để truyền đạt lại nội dung chính xác nhất.

Xem thêm:

• Những khó khăn khi dịch thuật – Bài viết: [TỔNG HỢP] Những khó khăn khi dịch thuật & giải pháp
• Các loại hình dịch thuật – Bài viết: [TỔNG HỢP] Các loại hình dịch thuật thông dụng nhất hiện nay

Làm nghề biên – phiên dịch cần có những kỹ năng gì? 

Để đáp ứng yêu cầu công việc thì một người biên phiên dịch cần phải trang bị những kiến thức cũng như kỹ năng cần thiết. Dưới đây là 5 kỹ năng không thể thiếu của người làm nghề biên phiên dịch:

Kỹ năng ngoại ngữ

Đây chính là điều kiện tiên quyết của một người làm nghề biên phiên dịch. Ngoại ngữ chính là vấn đề cốt lõi của dịch thuật. Người dịch cần thông thạo cả ngôn ngữ gốc và ngôn ngữ đích. Việc vận dụng thành thạo kỹ năng ngoại ngữ giúp người dịch diễn đạt đầy đủ, chính xác nội dung của bản gốc. Khía cạnh ngôn ngữ trong dịch thuật bao gồm vốn từ vựng, khả năng sử dụng từ ngữ và văn phong phù hợp với từng quốc gia, từng chủ đề khác nhau.

Kỹ năng tra cứu

Đây là rất quan trọng đối với người làm nghề biên phiên dịch. Bởi trong quá trình dịch thuật chắc chắn bạn sẽ gặp phải những trường hợp từ ngữ khó, từ không biết nghĩa. Bạn có thể dùng từ điển hay sử dụng Internet để tra cứu các từ ngữ một cách nhanh chóng và chính xác.

Kỹ năng máy tính

Với bất cứ ngành nghề nào, kỹ năng sử dụng máy tính cũng đều quan trọng. Do đó bạn cần sử dụng thành thạo máy tính, biết cách khai thác các tiện ích trong word, excel, internet và sử dụng tốt các phần mềm hỗ trợ dịch thuật.

Kỹ năng giao tiếp

Kỹ năng giao tiếp là kỹ năng quan trọng trong mọi lĩnh vực đời sống. Đặc biệt đối với nghề phiên dịch, bạn cần phải có kỹ năng giao tiếp và truyền đạt tốt nội dung của người nói.

Năng lực dịch thuật

Để trở thành biên phiên dịch viên giỏi thì bạn cần có khả năng đọc hiểu hoặc nghe hiểu, khai thác ý chính, nội dung trọng tâm của bản gốc. Bạn cần trang bị kỹ năng viết hoặc nói lưu loát. Ngoài ra, khả năng tìm hiểu về lĩnh vực, ngành nghề, chủ đề dịch cũng nằm trong năng lực dịch thuật.

Dịch thuật trong thời kỳ công nghệ có gì khác biệt? 

Với sự phát triển của công nghệ, phương thức dịch thuật online hiện đang trở thành xu hướng hiện nay. Với phương thức này, bạn có thể gửi yêu cầu dịch thuật trực tuyến qua email, website hay qua hotline của đơn vị dịch thuật. Đơn vị dịch thuật sẽ tiếp nhận và xử lý yêu cầu của bạn một cách nhanh chóng nhất. Bản dịch sẽ gửi bản PDF qua email hoặc gửi trực tiếp qua đường bưu điện. 

Dịch vụ dịch thuật online có thể được áp dụng được với trường hợp biên dịch, phiên dịch và cả dịch vụ bản địa hóa, dịch thuật Media. Tuy nhiên với dịch vụ dịch thuật công chứng, bạn cần phải gửi file gốc để đối chiếu và thực hiện công chứng bản dịch.

Dịch thuật online đang được nhiều người lựa chọn bởi nó mang đến nhiều ưu điểm so với những phương pháp dịch thuật truyền thống. Cụ thể như:

• Giúp tiết kiệm thời gian. Bạn không cần phải đi đâu xa, chỉ cần ở nhà và tìm kiếm thông tin trên mạng về dịch thuật. Lúc này bạn sẽ được rất nhiều gợi ý về công ty dịch thuật khác nhau. Bạn có thể trao đổi tài liệu và yêu cầu về dự án dịch thuật trực tuyến mà không cần tốn thời gian tớ trực tiếp văn phòng.
• Giúp tiết kiệm chi phí. Hình thức dịch thuật này giúp giảm thiểu tối đa chi phí như chi phí đi lại, phí in ấn,… 

Cơ hội cho ngành dịch thuật là gì?

Nhu cầu mở rộng thị trường ở nước ngoài, hội nhập, hợp tác với các quốc gia trên thế giới ngày càng gia tăng. Do đó, nhu cầu sử dụng dịch vụ biên – phiên dịch ngày một tăng cao. Vì vậy, ngành nghề này đã và đang thu hút nhiều bạn trẻ theo đuổi. 

Có thể nói, đây là ngành tiềm năng đang phát triển tốt và bền vững trong thời kỳ hội nhập hóa. Dịch vụ dịch thuật mang đến nhiều lợi ích như: thu nhập, công việc ổn định, học hỏi kiến thức mới, tiếp cận nhiều nền văn hóa khác nhau. Bên cạnh đó, sự quan tâm của các ban ngành dành cho ngành dịch vụ dịch thuật cũng là một yếu tố thuận lợi thúc đẩy ngành nghề này phát triển bền vững hơn.

Bài viết trên phần nào đã giúp bạn hiểu dịch thuật là gì và những vấn đề liên quan đến dịch thuật. Hãy thường xuyên theo dõi những bài viết hữu ích của chúng tôi để có thêm nhiều kiến thức hay về dịch thuật bạn nhé.